3- تکنولوژی تولید دی‌متیل‌اتر (DME)
دی‌متیل‌اتر، مولکول ساده اتر با فرمول CH3-O-CH3 است. این ماده را می‌توان مانند LPG به کار برد. اشتعال این ماده نیز مانند گاز طبیعی است. در این ماده، مقدار NO2 و مشتقات سولفور بسیار پایین و کمتر از 15ppm است. این موضوع نشانگر مزیت زیست‌محیطی DME است که یک انرژی چندمنظوره پاک (تمیز) برای قرن 21 به‌شمار می‌رود. DME یک ماده غیرسمی است و در حال حاضر به‌عنوان ماده سرمازا و مولد فشار به‌عنوان جانشینی برای کلروفلئور کربن استفاده می‌شود. این ماده ساده‌ترین اتر تولید‌ شده از متانول (ساده‌ترین الکل حاصل از سنتز گاز) است.
هم‌اکنون، در بیش از 13 کارخانه تجاری، DME از طریق دی‌هیدرات کردن (آب‌زدایی) متانول به دست می‌آید. میزان تولید DME به این روش، 10 هزار تن در روز در ژاپن و 150 هزار تن در روز در جهان است. ویژگی‌های خاص DME سبب شده است که به‌عنوان جذاب‌ترین جایگزین (LPG گاز مایع) و نفت کوره و به‌عنوان یک سوخت پاک بدون SOX و دود شناخته شود. در حال حاضر، در ژاپن DME صرفاً به‌عنوان یک ماده (اسیدی) مولد فشار، در کارخانه‌هایی با مقیاس کوچک، تولید می‌شود. اما با توجه به ویژگی‌های خاص آن، بازارهای DME در آینده بسیار گسترده‌تر خواهد بود. مهمترین ویژگی DME علاوه‌بر خصوصیات شیمیایی آنکه منجر به ایجاد بازارهای متعددی برای آن خواهد شد، هزینه سرمایه‌گذاری کمتر آن نسبت به پروژه‌های LNG و GTL است. برخی از بازارهای بالقوه DME عبارتند از:
* سوخت نیروگاه‌ها
* جایگزینی در بازارهای LPG
* جایگزینی در بازارهای نفت کوره
* جایگزینی با گازوئیل در خودروهای سنگین بدلیل ستان بالا
* سوختی برای سلول‌های سوختی

4- تبدیل گاز به فراورده‌های مایع (GTL)
امروزه یکی از راه‌کارهای مهم در انتقال گاز طبیعی، استفاده از روش تبدیل گاز به فراورده‌های مایع (GTL) است. در سال‌های اخیر، پیشرفت‌های قابل توجهی در تکنولوژی GTL به‌دست آمده است؛ به‌طوری که، این فناوری را به‌عنوان یک گزینه مناسب و اقتصادی برای بهره‌برداری از ذخایر گازی مطرح ساخته است. فرایند Fischer-Tropsch، به عنوان اصلی‌ترین فرایند GTL، شامل سه مرحله است:
* تولید گاز سنتز (Syngas)
* تولید هیدروکربن‌های خطی
* مرحله پالایش و بهبود کیفیت ‌هیدروکربن‌های خطی
حجم گاز طبیعی مورد نیاز برای تولید یک بشکه GTL در حدود 1هزار فوت مکعب است. از نقطه نظر صرفه اقتصادی، تولید GTL از گازهای سوزانده شده و میادین گازی کوچک و متوسط در رتبه نخست جای می‌گیرد و به دنبال آن تولید این فرآورده از گازهای طبیعی میادین بزرگ گازی دارای صرفه اقتصادی بیشتری است. مقایسة GTL با فراورده‌ها ی حاصل از نفت خام، حاکی از مرغوبیت فراورده‌ها ی حاصل از تبدیل گاز نسبت به فراورده‌ها ی پالایشی نفت خام است. نفت گاز حاصل از GTL دارای درجه ستان مناسب و کیفیت بالاتری نسبت به نفت گاز حاصل از تصفیه نفت خام است. کیفیت بهتر و درجه خلوص بیشتر، از جمله مشخصات محصولات حاصل از GTL است.

عملکرد ایران از لحاظ سوخت گاز طبیعی؛ مشکلات و هزینه‌ها
مشکلات ناشی از مصرف بنزین و گازوئیل، مسئولان ذیربط را بر آن داشت تا در سال‌های اخیر، استفاده از گاز طبیعی در وسائط نقلیه سبک و سنگین را تجربه کرده و برنامه‌هایی برای گازسوز کردن ناوگان حمل و نقل کشور تدوین کنند. برطبق برنامه تدوین شده توسط سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت که در دست اجراست، تا پایان سال 1384 می‌بایستی 554 هزار خودرو گازسوز در ایران تولید و یا تبدیل شوند. این در حالی است که بنا به گفته کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، طی سال‌های 1379 تا سال‌های 1382، افزون‌بر 140 میلیون دلار و نیز 6/17 میلیارد ریال صرف گازسوز کردن خودروها شده که در راستای برنامه‌ریزی برای گازسوز کردن 2000 هزار دستگاه خودرو بوده است (حیات نو اقتصادی 3/9/82). علاوه‌بر این، شورای اقتصاد در ماه‌های پایانی سال 1380، تولید 650 هزار خودرو CNGسوز را تصویب کرد که تأمین هزینه 944 میلیون دلاری آن در کنار 344 میلیون دلار هزینه احداث جایگاه سوخت‌رسانی، از طریق منابع داخلی و یا بیع متقابل انجام خواهد شد. با وجود چنین برنامه‌ریزی‌هایی، محدود بودن تعداد خودروهای گازسوز شده و همچنین کمبود ایستگاه‌های سوخت‌رسانی راه‌اندازی شده، نشان می‌دهد که ایران در اجرای برنامه توسعه وسایل نقلیه گازسوز، چندان موفق عمل نکرده است؛ امری که خود مسئولان نیز به آن اذعان دارند. سرعت کند گازسوز کردن خودروها، وجود مشکل انبار کردن گاز جهت استفاده خودروهای گازسوز، وجود تنها یک پمپ گازرسانی به اتوبوس‌ها در تهران و در نتیجه محدودیت استفاده از اتوبوس‌های گازسوز و بلااستفاده ماندن تعدادی از این اتوبوس‌ها (معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران) و ناهماهنگی میان ارگان‌ها، سازمان‌ها و نهادهای درگیر با مسئله گازسوز کردن، نظیر شرکت واحد و خودروسازان و وجود تجربه‌ای نامناسب در زمینه LPG در ذهن مردم، نمونه‌ای از مشکلاتی است که مانع موفقیت طرح گازسوز کردن خودروها در ایران شده است. به اعتقاد کارشناسان، مسئله تغییر سوخت مورد استفاده در حمل و نقل کشور، کاری گسترده است که تنها با اجرای برنامه‌ای درازمدت و هدف‌دار که توسط کارشناسان ذیربط تهیه شده و با دقت و هماهنگی اجرا شود، امکان‌پذیر خواهد بود.

تجربه دیگر کشورها
براساس گزارش ارائه شده از سوی انجمن اروپایی خودروهای گازسوز، «دولت‌ها برای اینکه بتوانند از ابتدا در تدوین برنامه‌های جدید حمل و نقل گازسوز موفق شوند، باید از تجارب موفقیت‌ها و شکست‌های دیگران، استفاده‌ای مدبرانه کنند. دولت‌ها می‌توانند با مطالعه تجارب کشورهای دیگر، معقول‌ترین راه گسترش خودروهای گازسوز را در کشور خود، به بهترین نحو پیش‌بینی کنند». نتیجه‌ای که از بررسی کلی سیاست دولت‌های موفق در این زمینه نظیر: آرژانتین، امریکا، استرالیا، کانادا، بلژیک و انگلستان به دست می‌آید، این است که دولت‌ها در مسئله گازسوز کردن خودروها، باید با استفاده متعادل از وسایل و روش‌ها، درباره سیاست‌های حمل و نقل تصمیم‌گیری کنند. اگر ترکیب سیاست‌ها و چگونگی اجرای آنها نامناسب طراحی شود، به‌طور ناهماهنگ به‌کار گرفته شود و یا دارای قدرت عمل ضعیفی باشد، سیاست‌گذاری‌ها به هدف نهایی نرسیده و با شکست روبه‌رو خواهد شد. زمان‌بندی اجرا و اعمال سیاست‌ها- اینکه چه زمانی شروع می‌شوند و چگونه خاتمه می‌یابند- نیز تأثیری عمده در موفقیت سیاست‌های دولت دارد. در ادامه، یکی از عوامل مهم مؤثر در اجرای کارامد سیاست‌ها، معرفی شده است.

لزوم ائتلاف گروه‌های ذینفع
مسئله تغییر سوخت مورد استفاده در حمل‌ونقل یک کشور، کاری وسیع است که تنها با همکاری و توجه طرف‌های ذینفع و برنامه‌ریزی‌های مؤثر امکان‌پذیر می‌شود به نحوی که تمامی گروه‌های مرتبط با آن، از تغییرات جدید منتفع خواهند شد. دولت، تأمین‌کنندگان گاز طبیعی، تولیدکنندگان خودروها، سازندگان تجهیزات وسایل نقلیه گازسوز و جایگاه‌های سوخت‌رسانی و مهمتر از همه مصرف‌کنندگان، گروه‌هایی هستند که با گازسوز کردن خودروها در ارتباط‌اند. از این‌رو، وجود ساختارهای هماهنگ‌کننده‌ای که منافع، نیازها و مشکلات این گروه‌ها را شناخته و متولی امر توسعه و گسترش خودروهای گازسوز و تسهیلات مورد نیاز آنها باشد، امری ضروری است. عملکرد و برنامه‌های این‌گونه ائتلاف‌ها، نظیر انجمن خودروهای گازسوز امریکا (NGVC) که به‌طور مستقیم با شرکت گاز امریکا، انستیتو تحقیقات گاز، سازمان اداری حمل و نقل فدرال، سازمان اداری ایمنی ترافیک و موسسات غیرانتفاعی و صنایع خصوصی، در حال همکاری و عقد قرارداد است، می‌تواند الگویی مناسب برای بهبود و سامان دادن به برنامه‌های گازسوز کردن خودروها در کشور ما باشد. انجمن خودروهای گازسوز امریکا به منظور گسترش استفاده از خودروهای گازسوز، به فعالیت‌های ویژه زیر پرداخته است:
* رایزنی با مسئولان و قانونگذاری
* حمایت از سازندگان تجهیزات و تلاش برای شناخت نیازها و رفع مشکلات آنها
* حمایت از توسعه و تدوین استانداردهای لازم
* تلاش برای گسترش بازار مصرف گاز به عنوان سوخت از طریق آگاه‌سازی، ایجاد سایت، فعالیت‌های تبلیغی و تسهیلات ویژه
* فعالیت در زمینه تحقیق و توسعه فناوری خودروهای گازسوز و جایگاه‌های سوخت‌رسانی
وجود این‌گونه ساختارهای هدفمند موجب شده است تا امریکا با وجود ذخیره گازی حدود یک پنجم ذخایر گاز کشور ما، بیش از 100 هزار خودرو را گازسوز کرده و در آینده نیز ناوگان حمل و نقل شهرهایی بزرگ همچون کالیفرنیا را به‌طور کامل گازسوز کند. احداث یک جایگاه سوخت‌رسانی به ازای هر 56 خودرو، نشان از توسعه‌ای هماهنگ و همه جانبه در این طرح دارد. مسئله وجود چنین ائتلاف‌هایی که پیگیری همه‌جانبه را در زمینه گازسوز کردن خودروها برعهده دارند، در کشورهای اروپایی، روسیه و استرالیا نیز مشاهده می‌شود. در کشور ما نیز تشکیل ائتلافی با نقش‌ها و فعالیت‌های برشمرده، متشکل از تمامی گروه‌هایی که به نحوی با این مسئله مرتبط هستند، مثمرثمر خواهد بود. براساس نظر کارشناسان و مسئولان مرتبط، وجود و تشکیل چنین ائتلافی در ایران کاملاً ضروری است، اما مبنای چنین ائتلافی می‌بایستی دولتی باشد، زیرا علاوه‌بر اینکه زیرساخت کشور ما دولتی است، نهادهایی که درگیر مسئله گازسوز کردن خودروها هستند، غالباً دولتی بوده و یا به نحوی به دولت وابسته‌اند. چنین ائتلافی اگر در کشور شکل بگیرد، باید از طریق دولت و حداقل در سطح یک وزارتخانه انجام پذیرد.

مقایسه فرهنگسازی استفاده از سوخت گاز طبیعی در ایران و دیگر کشورها
تغییر هر نوع شیوه متداول که عادت زندگی مردم شده است، نیازمند فرهنگ‌سازی و فعالیت‌های تبلیغاتی و آگاه‌کننده است. بویژه در مورد بهره‌گیری از سوخت گاز طبیعی با توجه به سخت‌تر بودن استفاده از آن، فرهنگ‌سازی ضرورت بیشتری پیدا می‌کند. مقایسه میان فرهنگ‌سازی و فعالیت‌های تبلیغاتی ایران و کشورهای موفق در این زمینه بسیار تأمل برانگیز است. در حالی که کشورهایی نظیر امریکا، فعالیت‌های گسترده‌ای در این زمینه انجام داده‌اند، تهیه تنها چند پوستر تبلیغاتی غیرحرفه‌ای، راه‌اندازی سایتی تازه تأسیس و نیز پخش تیزرهای تلویزیونی یکنواخت و پرخرج، نشان از کم توجهی مسئولان کشور ما به این امر دارد.

فرهنگ‌سازی امریکا در زمینه گسترش خودروهای گازسوز
انجمن خودروهای گازسوز امریکا (NGVC) که نهاد اصلی فعال در زمینه گازسوز کردن خودروهای این کشور است، فرهنگ‌سازی را یکی از ضرورت‌های طرح جایگزینی سوخت‌های فسیلی با گاز طبیعی می‌داند. اعضای انجمن بر این عقیده‌اند که عامل اصلی روی آوردن مردم به خودروهای گازسوز با توجه به برخی محدودیت‌های این خودروها، آشنایی با امتیازات و منافع ملی و فردی استفاده از این نوع سوخت است. از این‌رو، انجمن خودروهای گازسوز امریکا برای انجام این مهم، اقدام به ایجاد کمیته‌ای به‌نام «کمیته برنامه‌های ارتباطی» کرده است. این کمیته در راستای اهداف خود، وجود برنامه‌ای جامع برای گسترش فرهنگ استفاده از خودروهای گازسوز، را ضروری تشخیص داده و فعالیت‌های مستمر و مقطعی ویژه‌ای را در زمینه تحقق اهداف تعیین شده، تعریف کرده است که عبارتند از:
* ایجاد و توسعه وب‌سایت انجمن خودروهای گازسوز
* گسترش برنامه‌های رسانه‌ای
* استفاده از دیگر وسایل ارتباطی انجمن
* پخش جراید
* انتشار مستقیم اخبار و مقالات
* انتشار بولتن‌های ویژه سوخت گاز طبیعی
* خبرنامه ویژه دفاتر حمل و نقل سنگین
* برگزاری همایش‌های مختلف
مطالعه و بررسی راه‌های اطلاعات‌رسانی سریع، مفید و مختصر به مشتریان و تمامی حوزه‌هایی که به نحوی با مسئله خودروهای گازسوز در ارتباط هستند، یکی از ضروریات فرهنگ‌سازی در این زمینه به شمار می‌آید. فعالیت‌های تبلیغی و ارتباطی انجمن NGVC می‌تواند به عنوان الگویی برای فرهنگ‌سازی، توسط سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت و دیگر بخش‌های مرتبط، دنبال شود. پیگیری این امر در صورتی ثمربخش خواهد بود که مسئولان کشور ما نیز همانند مسئولان NGVC، تلاش هر چه بیشتر در زمینه فرهنگ‌سازی و آشنایی مردم با مزایای استفاده از سوخت گاز طبیعی را، نوعی سرمایه‌گذاری تلقی کنند که در نهایت به گسترش حوزه استفاده از خودروهای گازسوز منجر می‌شود.

راه‌های گسترش استفاده از خودروهای گازسوز
1. توجه به سیاست‌های تشویقی مالی
به کار بردن سیاست‌های مالی مشوق مردم در استفاده از خودروهای گازسوز، ابزاری مورد استفاده در کشورهای موفق است. سیاست‌های تشویقی مالی با تأمین منافع شخصی، مصرف‌کننده را به سمت استفاده از خودروهای گازسوز سوق می‌دهد. این سیاست‌ها به شکل‌هایی مختلف اعمال می‌شوند که برخی از آنها عبارتند از:

الف- مالیات
اکثر گروه‌های درگیر با مسئله گازسوز کردن خودروها در جهان، با اخذ مالیات از گاز طبیعی جایگزین سوخت‌های فسیلی مخالفند، زیرا اخذ هرگونه مالیات از سوخت و یا خودروهای گازسوز، می‌تواند اثراتی منفی به همراه داشته باشد که سبب کاهش سریع و مخرب میزان مصرف سوخت گاز طبیعی می‌شود. لذا تقبل هزینه‌های افزوده شده برای گازسوز کردن از سوی سازمان بهینه‌سازی و عرضه خودروهای بنزین‌سوز و گازسوز با قیمت یکسان از سوی شرکت‌های خودروسازی، می‌تواند حرکتی مثبت در این زمینه باشد.

ب- معافیت‌های ترافیکی
معافیت خودروهای گازسوز از برخی قوانین ترافیکی (مانند مجاز بودن به عبور و مرور در مناطق طرح ترافیک و استفاده از مزایایی نظیر پارکینگ مجانی)، علاوه‌بر مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی، مزایای فردی و روزمره‌ای را نیز برای استفاده‌کنندگان خودروهای گازسوز به همراه خواهد داشت. در برخی کشورها نظیر: فرانسه، ایتالیا و انگلستان، در روزهایی که خطر آلودگی هوا بیشتر است، رفت و آمد به برخی نقاط مرکزی شهر ممنوع می‌شود. با این وجود، رانندگان خودروهای گازسوز از این محدودیت‌ها مستثنی هستند. همچنین، معافیت از پرداخت عوارض بزرگراه‌ها و اتوبان‌ها از دیگر سیاست‌های تشویقی است.

2. الگوسازی
دولت‌ها می‌توانند برای تغییر میل عمومی به سوی استفاده از سوخت‌های جایگزین، به صورت مستقیم نیز نقش مهمی ایفا کنند. این امر از روش‌های مختلفی نظیر تبدیل یا خریداری خودروی جدید با سوخت جایگزین برای مسئولان، قابل حصول باشد. به عنوان نمونه، در کانادا هیئت وزیران از خودروهای با سوخت گاز طبیعی و پروپان استفاده می‌کنند، زیرا بر این عقیده‌اند که اگر مسئولان در ناوگان حمل و نقل خود از این خودروها بهره بگیرند، احتمالاً عده زیادی از مردم نیز از این الگو پیروی می‌کنند. به علاوه، زمانی که دولت شروع به خریداری خودروهای مصرف‌کننده سوخت جایگزین کند، شرکت‌های تولیدکننده قطعات اصلی، به تولید خودرو برای بازار جدیدی که متقاضی زیادی دارد، ترغیب می‌شوند. در نتیجه زیرساخت‌های مورد نیاز نیز توسعه می‌یابد.
این الگوسازی را می‌توان در کلاس‌های درسی نیز به اجرا گذاشت. می‌توان از طریق آموزش جامعه دانش‌آموزی در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها، آنها را با مزایای استفاده از خودروی گازسوز در مقابل خودروهای بنزینی و تأثیر استفاده از این خودروها در منافع ملی و حتی شخصی آشنا کرد. برگزاری همایش‌های مستمر و هدفمند نیز در دانشگاه‌ها، علاوه‌بر پیوند این صنعت با دانشگاه و جوامع علمی، نوعی وسیله تبلیغی به‌شمار می‌آید.

نتیجه
در کشور ما، شرکت گاز خودرو، متولی اصلی طرح گازسوز کردن خودروهاست. گرچه این شرکت برنامه‌ریزی‌های نسبتاً مناسبی در این زمینه انجام داده و تقریباً با تمام توان خود در راستای اجرای آنها فعالیت می‏کند، اما طرح گازسوز کردن خودروها با اهداف تعیین شده، بسیار سریع‌تر از آن است که تنها با حمایت‌های یک شرکت و یا یک سازمان به موفقیت دست یابد. برطبق گزارشات کارشناسی در سال 1380، کشور ما با وجود برخورداری از دومین منابع گاز طبیعی جهان، در بحث گازسوز کردن خودروها در رتبه 40 قرار دارد. این امر نشان می‌دهد که طرح گازسوز کردن خودروها نیازمند حمایت‌های بیشتر و برخورد جدی‌تر مسئولان است.
به ثمر رسیدن این طرح، تنها از طریق یک سازمان مقدور نخواهد بود. چنین طرحی می‌بایستی از حوزه فعالیت‌های بهینه‌سازی فراتر رفته و در سطوح بالاتر، با جدیت پیگیری شده و تحت عنوان طرح ملی مورد حمایت مؤثر قرار گیرد تا به صورت هماهنگ پیش رفته و بموقع، به اهداف مورد نظر دست یابد.




پانوشت‌ها:
1. Urengoy
2. Yamburg
3. Bovanakovskoye

منابع:
1. مزیت‌های استفاده از LNG به جای CNG به عنوان سوخت (شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران)
2. آیا گازسوز نمودن خودروها، راهکاری مؤثر در کاهش آلودگی هوا است؟ (استدلالات موافقان و مخالفان) (شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران)
3. تحلیلی بر استفاده از گاز طبیعی، به عنوان سوخت وسائط نقلیه (شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران)
4. عزم راسخ مسئولان در جایگزینی گاز به جای فراورده‌های نفتی (شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران)
5. تبیین جایگاه گاز طبیعی فشرده به عنوان سوخت خودروها (شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران)
6. گاز طبیعی مایع (نشریه ندای گاز)